Hoe oud worden papegaaien (echt)?

Hoe oud worden papegaaien (echt)?

Door: Bert Van Gils

Inleiding
Papegaaien staan erom bekend dat ze hoge leeftijden kunnen bereiken van soms wel 50 jaar en ouder. Maar hoe oud precies en is er een groot verschil tussen de soorten? Er hangt best wel wat mysterie rond en op internet lees je dan ook allerlei straffe verhalen. Uitspraken zoals “onze molukken kaketoe is 135 jaar in de familie geweest voor hij kwam te overlijden” lijken mij wel heel erg ver gezocht. Een blauwgele ara die in een tuincentrum in Engeland zit, kwam zo een tiental jaar geleden uitgebreid in de media zelfs in ons land. Die vogel zou nog toebehoord hebben aan Winston Churchill, de Britse premier tijdens de tweede wereldoorlog. Er werd beweerd dat de vogel maar liefst 104 (!) jaar oud was. Het bewijs was een oude foto van Churchill met de ara op de schouder … een groenvleugel ara wel te verstaan. Duidelijk niet dezelfde vogel dus, ze hadden toch wel de moeite kunnen doen om op zijn minst dezelfde soort ara te nemen als ze de mensen wilden beetnemen! Maar sensatie verkoopt dus het verhaal werd uitgebreid gepubliceerd in de kranten en leverde ongetwijfeld goede reclame op voor de winkel in kwestie.

Dit soort verhalen gaat vervolgens een eigen leven leiden en creëert verkeerde verwachtingen bij mensen. Zo kwam ik in mijn zoektocht naar info voor dit artikel op een forum terecht waar een stel 30 jarigen zich nu al zorgen maakt over wat er met hun papegaaien zou gebeuren later. Want ja, die gingen hen toch met gemak overleven en waar komen ze dan terecht? Er was er eentje bij die alvast op regelmatige basis geld stortte aan een opvangcentrum in ruil voor de belofte dat zij gingen zorgen voor het beestje als hij er ooit niet meer was … tja. Ik vind het wel begrijpelijk als mensen hier eens bij stilstaan als ze op hogere leeftijd een jonge papegaai in huis halen.

Onderzoek
Maar hoe zit het dan echt, hoe oud worden papegaaien? Dit uitvissen lijkt een zeer moeilijke taak want er wordt niet veel bijgehouden op papier over langere tijd. Als een kweker overlijdt of stopt met de hobby worden zijn notities en kweekgegevens gewoonlijk ook niet bewaard. Bovendien worden vogel ringen weleens onleesbaar na lange tijd en kennen we de echte leeftijd van vele oude vogels niet exact omdat ze vaak nog uit de import komen.

De oudste vogel die ik persoonlijk ken, is een mannelijke kleine geelkuif kaketoe bij BVP lid Jan Brouwers. Hij heeft deze vogel al 53 jaar in bezit en heeft er mee gekweekt tot de leeftijd van 48 jaar, een knappe prestatie! Ik ben altijd benieuwd als u een oude vogel in bezit hebt, laat het me zeker eens weten.

Voor meer info hebben we het geluk dat een stel wetenschappers (Young et al., 2012) een degelijk onderzoek hebben gedaan op een databank met gegevens uit dierentuinen over 83.212 parkieten en papegaaien van 260 verschillende soorten. Daar kunnen we iets van leren!

Leeftijd records
Als we de records bekijken van leeftijd die papegaaien behaalden dan springt één soortgroep meteen in het oog: de kaketoes. Van de 1889 Rosé kaketoes (Eolophus roseicapilla) en de 977 Grote geelkuif kaketoes (Cacatua galerita) in de databank werd er telkens eentje 72 jaar, de Inca kaketoe (Lophochroa leadbeateri) deed nog net iets beter met een record van 74 jaar maar het is een Molukken kaketoe (Cacatua moluccensis) die het oudst werd van alle papegaaien in de databank: 92 jaar! Al kunnen we niet 100% garanderen dat dit laatste cijfer klopt, het steekt naar mijn mening iets te opvallend met kop en schouders boven de rest uit en ook in een databank kan er wel eens een foutje sluipen natuurlijk. Maar dat de records bij de kaketoes te vinden zijn, is zonder meer duidelijk. Pas op de vijfde plaats komt een Geelnek amazone (Amazona auropalliata) van 66 jaar, gevolgd door een Groenvleugel ara (Ara chloropterus) van 63 en een Goudparkiet (Guaruba guarouba) van 60 jaar. De volgende twee plaatsen zijn opnieuw bezet door kaketoes: de Ducorps (C. ducorpsii) en de Zwarte roodstaart (Calyptorynchus spp.). Bedenk goed dat deze records behaald werden door telkens één vogel waarbij er vele honderden, soms meer dan duizend vogels per soort werden opgevolgd!

Opmerkelijk is dat de records voor de amazone papegaaien (Amazona spp.) niet bijzonder hoog lagen. Met uitzondering van die ene Geelnek amazone van 66 jaar, was er bij geen enkele amazone soort een record van boven de 40 jaar. De Groenwang (A. viridigenalis) en de Venezuela (A. amazonica) haalden nog net 39 jaar.

Ik heb voor u een tabel gemaakt op basis van de gegevens uit de studie, van een aantal soorten en geslachten van parkieten en papegaaien. Daarbij staat telkens het aantal vogels dat per geslacht werd opgevolgd, het leeftijdsrecord en welke soort binnen het geslacht dit record heeft gehaald, en tot slot de gemiddelde leeftijd van de nog levende vogels. Het aantal vogels is belangrijk omdat je door meer vogels van een soort of geslacht op te volgen, natuurlijk ook meer kans hebt dat er eens eentje uitzonderlijk oud wordt. Ik heb me in de tabel beperkt tot soort(groep)en waarvan voldoende gegevens voorhanden waren.

Tabel – Records en gemiddelden in leeftijd per geslacht (of soort)

Ondanks deze mooie cijfers is het goed te weten dat bij slechts 12 van de 260 soorten, er één (of soms enkele) vogel bij zat die 50 jaar of ouder werd. Dat plaatst al die spectaculaire berichten op internet van vogels met leeftijden van 80 jaar of meer toch in een ander perspectief.

Belangrijk is ook te weten dat er een groot verschil kan zitten tussen record leeftijden en de gemiddelde levensverwachting van een soort. Bij mensen is dat even goed zo: er bestaan er die 120 jaar oud zijn geworden maar reken er zelf toch maar niet op dat je die leeftijd haalt, zelfs niet dat iemand uit uw eigen omgeving dat geluk gaat hebben. Het gebeurt enkel bij hoge uitzondering.

Gemiddelde levensverwachting
Misschien een interessantere vraag dan wat het leeftijdsrecord is voor een soort, is die gemiddelde leeftijd die een kromsnavel soort behaalt. Kwestie dat je weet waar je aan begint bij de aanschaf van een vogel. Om die analyse te maken, is het beter te kijken naar de mediaan in plaats van het gemiddelde. Ik bespaar u de wetenschappelijke uitleg hierbij, maar het komt er op neer dat dit storende factoren voor een deel weg filtert zoals een aantal jonge vogels die al na enkele dagen in het nest sterven en zo de gemiddelde leeftijd van de soort sterk naar beneden trekken. Wij kopen immers vogels die doorgaans al minstens enkele maanden oud zijn en de ‘gevarenzone’ als nestjong al gepasseerd zijn. Ik gebruik verder in dit artikel de term gemiddelde maar eigenlijk gaat het dus over de mediaan die bestudeerd is in het onderzoek.

Bij het bestuderen van de gemiddelde levensverwachting deden de onderzoekers meteen een eigenaardige vaststelling: de kaketoes die de leeftijd records domineren, doen het op vlak van gemiddelde leeftijd een pak slechter. De top twintig voor hoogste gemiddelde leeftijd wordt gedomineerd door afwisselend amazones (bv. A. braziliensis, A. festiva, Sint-Lucia en Sint-Vincent, …) en de grote ara’s (Buffon, Hyacint, blauwkeel, …). De hoogste gemiddelden gaan maar rond de 20 jaar voor dus diverse amazones en grote ara’s, als we de top 20 van hoogste cijfers verlaten dan duiken we al onder de 15 jaar … Niet echt spectaculair hoor ik u denken. Maar, een deel van de gegevens gebruikt in het onderzoek zijn al behoorlijk oud, soms wel van 100 jaar geleden! U kan zich vast voorstellen dat de vogels toen gemiddeld minder oud werden, gezien er nog niet veel geweten was over de juiste voeding en dergelijke. Men heeft in het onderzoek ook gemiddelden bekeken van de nog levende vogels (vanaf 4 jaar oud) in dierentuinen en die liggen dikwijls al zo’n 3 tot 5 jaar hoger. Deze cijfers staan in bovenstaande tabel.

De enige soorten die in de top 20 staan en geen amazone of grote ara zijn, zijn de Groene aratinga (A. chloroptera), de Pyrrhura cruentata, de Diksnavel parkiet (Rhynchopsitta spp.) en de Bronsvleugel pionus (Pionus chalcopterus). Geen enkele kaketoe te bespeuren in de top 20, die beginnen pas op plaats 38 met de Zwarte roodstaart kaketoe. Onze recordhouder in topleeftijd, de Molukken kaketoe, heeft een weinig benijdenswaardige gemiddelde leeftijd voor de soort van nog geen 10 jaar! En er zijn nochtans 896 vogels van die soort opgevolgd, dan kan je van toeval niet meer spreken.

Hoe komt het dat de kaketoes gemiddeld veel minder oud worden? Er moet dus bij deze soortgroep meer sterfte gebeuren die niet te wijten is aan ouderdom. We weten allemaal hoe het de kaketoe poppen kan vergaan als de man te agressief wordt … en dat gebeurt helaas regelmatig wel eens maar ik heb toch het gevoel dat dit niet de enige verklaring kan zijn. Ook mentale problemen (bv. verenplukken) komen vaak voor bij kaketoes. Het lijkt mij dat we deze soortgroep nog beter moeten leren begrijpen, zij komen vaker dan anderen nog iets tekort in avicultuur waardoor ze hun potentiële hoge leeftijd niet bereiken.

Bij mensen worden de vrouwen gemiddeld ouder dan mannen. Maar bij de parkieten en papegaaien is het andersom, hoewel het verschil vrij klein is met gemiddeld maar enkele maanden. Poppen zien mogelijk wat meer af met het leggen van eieren en het risico op legnood, en zijn eerder slachtoffer van een driftige man dan andersom.

Nog enkele weetjes
Nog enkele weetjes die uit het onderzoek naar voor kwamen is dat grotere soorten over het algemeen langer leven dan kleinere soorten. Dat wisten wij natuurlijk al, van een grasparkiet kan je niet verwachten dat die de leeftijd haalt van een ara. Daarnaast blijken de langer levende soorten ook vaker bedreigd in het wild. Dat is belangrijke info voor soortbescherming. Bij de overblijvende, kleine populatie kunnen dus heel wat oude vogels kunnen zitten die misschien al niet meer kweken. Of populatietellingen die jaar na jaar ‘slechts’ een beetje achteruit gaan, kunnen eigenlijk betekenen dat enkel de volwassen vogels nog goed kunnen overleven maar dat er weinig succesvolle voortplanting gebeurt (bv. door te weinig goede nestplaatsen), wat uiteraard een ongunstige situatie is voor de toekomst van de populatie.

Interessant ook om weten is dat de onderzoekers zagen dat de gemiddelde leeftijd die papegaaien in avicultuur halen, stijgt in de tijd. Dat ook vogels – net als mensen – steeds ouder kunnen worden, betekent hoogstwaarschijnlijk dat we met nieuwe inzichten in voeding, ziekten, enz. steeds beter voor onze vogels kunnen zorgen. Dat is dan weer een bemoedigende gedachte, laten we daarmee afsluiten!

Bron:
A.M. Young, E.A. Hobson, L. Bingaman Lackey & T.F. Wright. 2012. Survival on the ark: life-history trends in captive parrots. Animal Conservation 15: 28-43.